اصطكاك، عبارت از نيرويي است كه در برابر حركت يك سطح بر روي سطحي ديگر ايجاد مقاومت مي كند. بنابراين اصطكاك وقتي وجود دارد كه سطوح نسبت به يكديگر داراي حركت باشند.؛ مانند گردش يك ميل لنگ در داخل يك ياتاقان ثابت يا غلطيدن ساچمه ها در بدنه ثابت بلبرينگ. در يك تعريف ساده، روانكاري، روشي است براي جلوگيري از اصطكاك و سايش سطوح متحركي كه روي يكديگر قرار مي گيرند. كار اصلي روانكاري، كاهش ميزان اصطكاك بين سطوح متحرك و ثابت است كه توسط روانكارها (انواع روغن، گريس و…) امكان پذير مي شود.
انواع سيستم هاي روانكاري درون موتور
در موتور يك خودرو ، با توجه به وجود انواع مختلف نيروها ، نياز به سيستم هاي مختلف روانكاري است. در حالت كلي مي توان نيروهاي مكانيكي بين قطعات را به دو دسته اصلي نيروهاي دوراني ـ فشاري و نيروهاي مالشي تقسيم كرد. نيروي دوراني ـ فشاري در قطعاتي مانند ميل لنگ و ميل سوپاپ به وجود آمده و نيروي مالشي در مناطقي مانند سيلندر ـ پيستون و يا سوپاپ وجود خواهد داشت . مجموعه سيلندر و پيستون به دو طريق روانكاري مي شوند . در حالت اول روغن ازطريق مجراي تعبيه شده روي شاتون ، به جداره سيلندر رسيده و در حالت ديگر با پاشيده شدن روغن توسط محورهاي ميل لنگ اين كار انجام مي شود . در نهايت روانكار با ايجاد لايه اي مناسب بين رينگ، پيستون و جداره سيلندر علاوه بر جلوگيري از تماس مستقيم سطوح ، از فرار گازهاي متراكم درون محفظه احتراق جلوگيري كرده و سپس توسط رينگ روغن جارو شده و به كارتر مي ريزد . ازطرف ديگر ، سيستم روانكاري در قطعاتي مانند ميل لنگ و ميل سوپاپ با روش مذكور متفاوت بوده و با توجه به نوع محورها و ياتاقان ها (ازنظر تحرك) روانكاري انجام مي گيرد. ياتاقان هاي ثابت ميل لنگ روي محور اصلي آن قرارگرفته و توسط مدار اصلي روغن تغذيه مي شوند. در حالي كه ياتاقان هاي متحرك (محور لنگ) ازطريق كانال هايي كه از محورهاي ثابت به آنها مي رسد ، روانكاري مي شوند. نكته بسيار مهمي كه در ارتباط با روانكاري ياتاقان و ميل لنگ وجود دارد ، سرعت چرخش (دور) ميل لنگ درون ياتاقان است. در ابتداي استارت هنگامي كه دور موتور صفر است ، ميل لنگ روي ياتاقان تكيه كرده و به تدريج با افزايش سرعت گردش ميل لنگ (با توجه به لقي بين ياتاقان و ميل لنگ) روغن به زير محور ميل لنگ كشيده شده و آن را بلند مي كند . بنابراين هرگز نبايد اجازه داد كه دور موتور از حد معيني (بخصوص تحت بار زياد) كمتر شود كه با انتخاب دنده مناسب و سنگين مي توان اين مسئله را حل كرد . از نكات ديگر در ارتباط با روانكاري ميل لنگ ، نشت روغن از انتهاي ميل لنگ و ورود آن به قسمت فلايويل و صفحه كلاچ است كه براي جلوگيري از اين امر از كاسه نمد استفاده مي شود. به همين دليل بازرسي و تعويض كاسه نمدها درصورت لزوم ، از عوامل مؤثر در عملكرد صحيح صفحه كلاچ و فلايويل است.
روغن هاي روانساز به طور عمده داراي منشاء نفتی هستند و عمده ترین روانکار مورد استفاده در صنایع هستند. ویژگي هاي مورد انتظار از روغن هاي مناسب براي روانكاري به شرح زير هستند:
– داراي گرانروي مناسب و ضريب اصطكاك بسيار كم باشند.
– در مقابل حرارت مقاوم باشند و اكسيده نشوند.
– خاصيت پاك‌كنندگي مناسب داشته باشند و پس از كار مداوم, تحت تاثير حرارت زياد، تشكيل مواد لجني و رسوبات در لابه لاي قطعات ندهند.
– داراي شاخص گرانروي بالا باشند.
– با ايجاد لايه نازكي از روغن بر روي سطوح متحركي كه با يكديگر در تماس هستند، از ساييدگي و فرسودگي آنها جلوگيري نمايند.
– در حين عمليات ايجاد كف ننمايند.
– زنگ‌‌زدگي و خوردگي بر روي قطعات فلزي ايجاد نكنند.
– با قطعات لاستيكي و پلاستيكي سازگاري كامل داشته باشند.